L
Historia Uniwersytetu Ludowego w Radawnicy
Dla Was i z Wami od 1946 roku
Uniwersytet Ludowy w Radawnicy jest zlokalizowany na obszarze Krajny Złotowskiej. Ziemia Złotowska - czyli Krajna była terenem o silnych tradycjach polskości, manifestowanych w okresie 1772-1945, kiedy ziemie te, na mocy ustaleń rozbiorowych pierwszego rozbioru Polski zostały włączone do Prus, a później do Niemiec. Wieloletni nacisk germanizacyjny spowodował, ograniczenie dopływu na te ziemie, rzetelnej wiedzy dotyczącej kulturalnego i gospodarczego dorobku Polski i jej historii. Liczne grono działaczy kultury i oświaty pracowało nad pogłębieniem i utrwaleniem przekonania o przynależności Ziemi Złotowskiej do Macierzy. Pielęgnując polskie tradycje i zwyczaje ludowe, dbając o czystość mowy polskiej w oparciu o konspiracyjną książkę, prasę i w formie śpiewanej, poprzez tworzenie zespołów śpiewaczych, umiłowanie języka ojczystego, patriotyzm. Działanie w Związku Polaków w Niemczech stało się dla wielu mieszkańców Krajny przyczyną wysiedleń, więzień, wysyłek do obozów koncentracyjnych, kończących się bardzo często śmiercią.
Wieś Radawnica, miejsce usytuowania Uniwersytetu Ludowego leży na trasie autobusowej Złotów-Lędyczek—Szczecinek. Jej odległość od miasta powiatowego wynosi 11 km. Nazwa wsi - zdaniem starszych mieszkańców - pochodzi od słowa "radość, radosna ludność", stąd używana przez nich nazwa Radawnicy, bądź Radownicy, a w okresie niemieckim Radownitz. Wieś zbudowana jest na planie koła spiętego dwoma klamrami: kościoła parafialnego, kryjącego szczątki dawnych właścicieli dóbr radawnickiego rodu Ossten - Sacken oraz kościoła św. Stanisława w parku pałacowym.
Uniwersytet Ludowy mieści się w neogotyckim pałacu należącym w XVII wieku wraz z wsią do klucza złotowskiego, którego właścicielem był ród Grudna - Grudzińskich herbu Grzymała, posiadaczy usytuowanej w pałacu wspaniałej biblioteki liczącej 2000 dzieł w języku polskim, francuskim i niemieckim - księgozbiór skatalogowany na 65 stronicach.
Pałac, któremu obecny kształt został nadany w XIX wieku, do 1919 roku był własnością hrabiowskiego rodu Getzendorf - Grabowskich, a w okresie międzywojennym, wykupiony przez władze niemieckie, stanowił siedzibę faszystowskiej organizacji wychowawczej Niemiec (dla wychowawczyń niemieckich przedszkoli). Majątek został natomiast rozparcelowany.
Rok 1945 przynosi Radawnicy upragnioną wolność i Ziemia Złotowska, oderwana od Macierzy w I rozbiorze Polski, teraz do niej powraca.
Uniwersytet Ludowy został założony w 1946 roku w Zakrzewie koło Złotowa - najsilniejszym ośrodku życia polonijnego w okresie międzywojennym z inicjatywy cenionych nauczycieli i działaczy oświatowych, Marii i Edmunda Splittów. Praca placówki została zainaugurowana organizacją 8-miesięcznych kursów repolonizacyjnych, których głównym celem było przygotowanie działaczy kultury i oświaty do pracy na wsi. Koniecznością stało się włączenie młodzieży w nurt życia państwowego, społecznego, gospodarczego i kulturalnego kraju. Nauka poprawnego czytania, pisania i mówienia po polsku, wykłady z literatury, historii i geografii Polski, śpiewu i inscenizacji pieśni ludowych, miała za zadanie utrwalić więź młodych ludzi z wyzwoloną Ojczyzną. Mieli oni w przyszłości przekazywać zdobytą wiedzę innym ludziom w ramach szeroko pojętej repolonizacji.
W tym czasie pieczę nad Uniwersytetami Ludowymi sprawowały: Towarzystwo Uniwersytetów Ludowych i Ministerstwo Oświaty.
W 1947 roku przeniesiono siedzibę Uniwersytetu Ludowego z Zakrzewa do Radawnicy, ze względu na lepsze warunki lokalowe. Dyrektorem placówki zostaje Edmund Splitt, pracownikami pedagogicznymi Franciszek Glaza, Władysław Murawa i Julian Materek. Siedzibą UL w Radawnicy jest piękny pałac otoczony 3-hektarowym parkiem w stylu angielskim. Do dyspozycji placówki oddano w zagospodarowanie tzw. resztówkę (48 ha ziemi i budynki gospodarcze). Dochody z gospodarstwa zamierzano przeznaczać na działalność UL, jednocześnie gospodarstwo miało pełnić funkcję wzorcowego dla uczącej się racjonalnego gospodarowania młodzieży i okolicznych rolników.
Absolwenci byli pierwszymi organizatorami bibliotek, świetlic i życia kulturalnego na wsiach.
Uniwersytet Ludowy kładł mocny nacisk na zajęcia kulturalno-oświatowe, organizował doskonałe zespoły artystyczne spośród słuchaczy, nauczycieli oraz miejscowego społeczeństwa. Do większych imprez owego okresu należy zaliczyć wystawienie na tle pałacu:"Balladynę", "Antygonę", "Wesele Jakuba Szeli" (znalazło to odzwierciedlenie w zapisie w Kronice Radawnicy prowadzonej przez pracownicę Gromadzkiej Biblioteki Publicznej w Radawnicy). Zespół artystyczny UL występował także na terenach województw: szczecińskiego i koszalińskiego.
Jak przekazują zapisy w kronice, zespół ten był entuzjastycznie witany w tych miejscowościach, w których występował. W tym czasie dzięki działalności UL ożywiło się ogromnie życie kulturalno-oświatowe nie tylko w Radawnicy, ale i poza jej granicami.
Koniec lat 50-tych to okres bardzo ważny dla ruchu Uniwersytetów Ludowych w Polsce. We wrześniu 1958 roku zaczęły reaktywować działalność placówki zamknięte na początku lat 50-tych. W latach 1950-1958 w pałacu radawnickim był Dom Dziecka. Jak przypuszcza się, wynikiem tego są braki w dokumentacji placówki, część dokumentów uległa zagubieniu i rozproszeniu. Po powrocie w Uniwersytecie Ludowym kontynuowano kształcenie działaczy kultury i oświaty. Przeprowadzono także dwa eksperymentalne kursy mające przygotować dziewczęta ze środowiska wiejskiego do prowadzenia przedszkoli, oraz kurs przygotowujący do prowadzenia księgowości.
W latach 1950-1968 dyrektorem placówki jest Julian Materek, wieloletni pracownik Uniwersytetu Ludowego, człowiek o dużym doświadczeniu pedagogicznym i nieprzeciętnym zmyśle organizacyjnym.
W roku 1968 obowiązki dyrektora placówki przejmuje mgr Wanda Kowalczyk.
W latach 1970-1984 przeprowadzono kursy kwalifikacyjne II stopnia dla organizatorów działalności społeczno-kulturalnej. W okresie tym z Uniwersytetem Ludowym w Radawnicy współpracowali tacy specjaliści jak: dr Stefan Starczewski - socjolog, dr Dzierżymir Jankowski - specjalista pedagogiki kulturalno-oświatowej, dr Kazimiera Wołos - etnograf, Stanisław Pręgowski - artysta fotografik, Edward Niemiro - autor znakomitych pozycji literatury fachowej z dziedziny fotografii i filmu. Blok przedmiotów specjalistycznych realizowany był przez wykładowców: Irena Wachowska, Teresa Kołodziejska, Franciszek Kowalewski, Stefan Wojtaś, Wojciech Grzelązka, Jan Mainka, Stanisława i Józef Szarmach, Marian Szulc, Kazimierz Pawczyński oraz pracowników - nauczycieli-wychowawców etatowych UL: Mieczysław Lassa, Jan Grudzień, Kazimierz Drwiła, Marian Skroczak, Barbara Grąziewicz, Leszek Suwik, Wojciech Dreas, Tadeusz Wójcik, Elżbieta Nowak, Marian Zejdlewicz, Elżbieta i Jan Wojtasiowie, Czesław Pietrzykowski, Jan Niedźwiecki.
Absolwenci kursów z lat 1970-1975 zostają zatrudniani w klubach "RUCH" i "ROLNIK", stanowią także kadrę działaczy kulturalno-oświatowy w Kołach i Zarządach Młodzieżowych Organizacji. Natomiast od połowy lat 70-tych wprowadzono nową specjalizację w zakresie fotografii i filmu. Absolwenci tych kursów prowadzili kluby i koła fotograficzne przy Domach Kultury, Dyskusyjne Kluby Filmowe lub uprawiali fotografię artystyczną. O losach niektórych z absolwentów słyszymy ze środków masowego przekazu, można tu wymienić: Grażynę Auguścik - piosenkarkę jazzową, Jolantę Dylewską i Andrzeja Miłoszewicza - artystów fotografików, zdobywców prestiżowej nagrody na Festiwalu Filmów Polskich w Gdańsku w 1995 r. (Złote Lwy Gdańskie za zdjęcia do filmów). Wielu z absolwentów samorealizuje się w dziedzinie fotografii artystycznej, potwierdzeniem tego są napływające od wielu lat na adres Uniwersytetu Ludowego w Radawnicy zaroszenia na wystawy i wernisaże prac fotograficznych. Umiejętności i wiedza zdobyta na kursie stanowiły drogę do osiągania sukcesów na polu zawodowym: Marian Rynkiewicz i Andrzej Obzejta - pracownicy telewizji Gdańsk, Andrzej Seweryn, Jacek Paluchowski, Maciej Papara, Mirosław Nowik - obecnie fotograficy,
W 1985 roku prowadzono równocześnie dwa kursy: kwalifikacyjny dla instruktorów fotografiki i nowy "Ekonomika i organizacja wiejskiego gospodarstwa domowego". Zmiana kierunku kształcenia podyktowana została potrzebami środowiska lokalnego; jest to środowisko typowo rolnicze. Na terenie województwa pilskiego l województw ościennych nastąpił rozwój doradztwa rolniczego i z tego powodu wystąpiło zwiększone zapotrzebowanie na wykwalifikowane kadry instruktorskie. Po zmianie profilu kształcenia dyrektorem radawnickiej placówki zostaje mgr Kazimierz Jaszcz. Przedmioty realizowane w ramach kursu "Ekonomika i organizacja wiejskiego gospodarstwa domowego" to: psychologia, pedagogika, socjologia, metodyka nauczania wgd, żywienie rodziny, technologia sporządzania posiłków i przetworów, techniki manualne: haft, makrama, tkactwo, dziewiarstwo ręczne.
Od roku 1984 Dyrektorem placówki zostaje mgr Ewa Huńka, wieloletni pracownik Uniwersytetu Ludowego w Większycach. Kadrę pedagogiczną stanowią nauczyciele o dużym doświadczeniu pedagogicznym i wiedzy pedagogicznej: dr Eugeniusz Małyga, mgr Barbara Żychlińska-Małyga, technolog żywienia-Elżbieta Gmurczyk, mgr Cezara Świętoniowska, mgr Irena Iskra.
Nauczyciele Uniwersytetu Ludowego są jednocześnie wychowawcami w internacie UL, pełnią dyżury wychowawcze od godz. 7°° do 22°°, są dyspozycyjni i otwarci na problemy słuchaczy. W tym okresie jest w pełni realizowana zasada Uniwersytetu Ludowego mówiąca o stawianiu wychowania nad czysto kształcącymi funkcjami placówki. W ten sposób stawia się na rozwój osobowości wychowanka, na prawidłowość kontaktów interpersonalnych, wychowanie poprzez przykład i działanie w grupie.
Kształcenie staje się dopełnieniem funkcji wychowawczych Uniwersytetu Ludowego•
W 1989 roku dyrektorem placówki zostaje mgr Barbara Mincewicz pracująca od 1985 r. na stanowisku nauczyciela-wychowawcy. W skład Rady Pedagogicznej wchodzą: mgr Irena Iskra - pracująca nieprzerwanie w UL w Radawnicy od 1984 r. (absolwentka UL w Większycach), mgr Mirosław Mincewicz - pracujący od 1987 r., Elżbieta Gmurczyk - pracująca od 1985 r. Nauczyciele ci stanowią kadrę etatową, posiadającą przygotowanie merytoryczne i doświadczenie zawodowe w pracy wychowawczo-oświatowej z młodzieżą. Obok kadry etatowej zatrudnia się specjalistów na umowę zlecenia.
Do roku 1995 realizowany był program kształcenia instruktorek gospodarstwa wiejskiego, skierowany do dziewcząt mieszkających we wsiach i małych miasteczkach. W latach 1985 - 1995 kurs ten ukończyło 297 słuchaczek, zdając egzamin końcowy z oceną pozytywną. Absolwentki tych kursów utrzymują kontakt listowny z placówką bądź pracownikami Uniwersytetu Ludowego informując o swoich dalszych losach, o wydarzeniach z życia codziennego i osobistego (zmiana stanu cywilnego, urodzenie dzieci itp.). Świadczy to o mocnej więzi emocjonalnej nawiązanej między pracownikami a słuchaczami w trakcie nauki i pobytu w UL.
Od początku swojego działania Uniwersytet Ludowy w Radawnicy zawsze starał się prowadzić działalność adekwatną do warunków społecznych i ekonomicznych państwa, chciał być potrzebny dla społeczeństwa, a w szczególności młodzieży.
Dlatego też, od 1995 r. uruchomiliśmy Medyczne Studium Zawodowe Terapii Zajęciowej, które ma na celu, wykorzystując rożne formy pracy i rekreacji, przywrócenie osobom niepełnosprawnym samodzielność i wiarę w siebie. Zawód terapeuty zajęciowego jest bardzo młodą dyscypliną, która daje szansę na znalezienie odpowiedniej pracy dla naszego absolwenta.
Drugą propozycją jest Policealna Szkoła Technik Obsługi Turystycznej. Nikogo nie trzeba przekonywać, że rozwój turystyki jest tą gałęzią gospodarki, która jest jeszcze u nas nie w pełni wykorzystana, między innymi dlatego, że brakuje odpowiednio przeszkolonych kadr. Lukę tę Uniwersytet Ludowy stara się zniwelować.
Jednocześnie prowadźmy kursy krótkoterminowe: gospodarstwa domowego, języków obcych, tkactwa, wikliniarstwa, makramy, plecionkarstwa z siana, malowania na szkle, pisania na maszynie, komputerowe masażu leczniczego, wychowawców kolonii itp.
Najnowszym kierunkiem, który uruchomiliśmy w 1998 r. jest Policealna Szkoła Pracowników Służb Społecznych, która kształci w zawodzie: pracownik socjalny. Przygotowuje do pracy w domach pomocy społecznej, urzędach pracy, ośrodkach pomocy społecznej itp. Szkoła ta spotkała się z dużym oddźwiękiem ze strony osób zainteresowanych; najczęściej już pracujących, którzy pragną uzupełnić swoje wykształcenie zawodowe.
Jednocześnie uruchomiliśmy kursy przygotowujące do zdania egzaminu dojrzałości dla osób, które szkołę średnią już ukończyły a nie zdały matury.
Ha podstawie ogólnej charakterystyki i rysu historycznego można zorientować się jak duże było zróżnicowanie tematyczne kursów oraz jak to ukierunkowanie związane było z ówczesną sytuacją historyczną i społeczno-polityczną naszego narodu.
Uniwersytet Ludowy w Radawnicy pracuje nieprzerwanie od ponad 50 lat. W działalności placówki w ciągu całej historii nastąpiła tylko półroczna przerwa na skutek wprowadzonego stanu wojennego w 1981 r., potem ponownie wznowiono naukę, która jest kontynuowana bez przerwy do dzisiaj.
Wszystkie z wymienionych kursów nastawione były na szkolenie przyszłych kadr - głównie dla Domów Kultury, klubokawiarni, świetlic, bibliotek, ośrodków doradczych małych miast, wsi i osad. Zadaniem absolwentów było rozwijanie życia kulturalnego w małych miejscowościach, stanowili oni swoisty "zaczyn" kulturalny. Ich rola miała polegać na wpajaniu prawdy, że kultura, to nie tylko rozrywka, relaks czy rekreacja, ale też "tworzenie" samego siebie, swojego światopoglądu i modelu życia, rozwijanie własnych zainteresowań, poszerzanie wiedzy i praca dla środowiska, w którym się żyje.
Ogółem wszystkie typy kursów, które prowadził UL w Radawnicy ukończyło ponad 1700 osób, czego 90% stanowiły kobiety (wynikało to ze specyfiki kursów). Słuchacze wywodzili się w większości ze wsi i środowisk małomiasteczkowych.
Dane te nie są szczegółowe ponieważ na skutek przeprowadzki do Jasienia i powrotu do Radawnicy kilka lat później część dokumentacji uległa zniszczeniu i rozproszeniu.
Przez te 50 lat pracy Uniwersytetu Ludowego nie były prowadzone kompleksowe badania na temat losów absolwentów placówki. Z tego powodu brak całościowej oceny pracy Uniwersytetu Ludowego i jego wpływu na losy wszystkich słuchaczy.
Badania przeprowadzone wśród słuchaczy i absolwentów kursów "Ekonomika i organizacja wgd" wskazują, że Uniwersytet Ludowy spełnia w dużym stopniu funkcje założone tzn. funkcję kształcącą, wychowującą i społeczną. Potwierdzeniem tego stanu rzeczy są kontakty utrzymywane przez wiele lat z placówką, wielu z absolwentów kontynuuje naukę na wyższych uczelniach, potwierdza w listach, że czas spędzony w UL i wiedza nabyta w czasie kształcenia stanowią bardzo ważne doświadczenie w ich życiu.
II. Współpraca ze środowiskiem
Uniwersytet Ludowy nie jest placówką działającą w próżni społecznej. Jego istnienie i funkcjonowanie jest ściśle związane ze środowiskiem w któryś się znajduje.
Uniwersytet Ludowy w Radawnicy jest miejscem spotkań dla wielu środowisk. Na jego terenie od początku istnienia odbywają się spotkania, konferencje, zebrania i imprezy rozrywkowe skierowane do rożnych grup wiekowych, o rożnym poziomie zainteresowań. Odkąd uruchomiliśmy policealne szkoły oferta Uniwersytetu Ludowego wzbogaciła się o organizację imprez dla osób niepełnosprawnych. Szczególnie dobrym pomysłem okazał się Wiosenny Festyn Radości, który zgromadził ponad 150 osób (dzieci i dorosłych) niepełnosprawnych na całodniowym pikniku z grillem, zawodami sportowymi, występami artystycznymi. Od 2002 roku przy pomocy Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Poznaniu działa klub komputerowy "MEGABAJTEK", klub sportowy "ATLAS", organizujemy cyklicznie warsztaty z zakresu dziedzictwa kulturowego regionu.
Młodzież z MSZTZ wraz z nauczycielami systematycznie uczestniczy w organizacji imprez kulturalno - rozrywkowych dla Domów Pomocy Społecznej, ośrodków rehabilitacji, szpitala w Złotowe itp.